Kenmerken van netwerkleiderschap
In oktober 2016 organiseerde Rijnconsult een symposium over leiderschap in netwerken. Diverse sprekers deelden hun ervaringen en inzichten waarna de deelnemers in workshops het thema nader konden verkennen. De inzichten, gedachten en conclusies werden door de deelnemers door middel van een ‘speed café (in wisselende samenstellingen bij centrale flips kernvragen beantwoorden)’ ingezameld. In dit paper beschrijven we de meest genoemde kenmerken en aspecten van netwerk leiderschap. Niet om volledig te willen zijn over het thema, maar wel om een bijdrage te leveren aan de dialoog over deze ‘nieuwe’ vorm van leiderschap, nodig in een nieuwe tijd.
Context van leiderschap in netwerken
Zowel de inleiders als de deelnemers zijn het eens over het feit dat traditionele hiërarchieën hun langste tijd wel gehad hebben. De noodzaak om wendbaar te zijn neemt toe in een steeds sneller ontwikkelende wereld waarin grenzen, in alle opzichten, steeds meer vervagen of verlegd worden. De hiërarchie werkt doorgaans bureaucratie in de hand en heeft daardoor een vertragende werking op wendbaarheid en flexibiliteit. In een netwerk bestaan weinig of helemaal geen formele posities en relaties. Er is sprake van gelijkwaardigheid en men werkt samen op basis van onder andere wederkerigheid en gunning. Zo ontstaat een fluïde geheel van geplande, gegroeide en spontane relaties. Er is sprake van verschillende processen die elkaar over en weer beïnvloeden. Daarbij spelen patroonvorming en zelforganisatie een rol. Legitimering van besluiten (macht- en krachtverhoudingen) en verdelen van opbrengsten komt tot stand door een gezamenlijk geaccepteerde regisseur, op basis van eerst vastgelegde afspraken en/ of door middel van ‘sociocratische’ besluitvormingsprocessen (tribal democracy). Het netwerk heeft een topologie van zowel willekeurig als geordende kenmerken (orde en wanorde).
Functie van netwerk leiderschap
De werking, effectiviteit en het effect van een netwerkorganisatie zijn recht evenredig afhankelijk van de bedoeling van het netwerk en de motivatie en de bekwaamheid van de netwerkleden om daar een bijdrage aan te willen leveren. In een netwerk heeft leiderschap vooral de functie om energie, motivatie, kennis en bekwaamheid te bundelen en te richten. Het leiderschap is er op gericht om te verbinden en weer te ontkoppelen. Het zet partijen in hun kracht, zorgt dat leden in hun element zijn, organiseert samenwerking en houdt de focus van het geheel steeds op de bedoeling van het netwerk en de daarbij behorende gezamenlijke belangen. Het helpt blokkades weg te nemen, legitimeert (de)regulering waar nodig en stimuleert initiatief en ondernemerschap. Netwerk leiderschap is er ook om te bemiddelen bij de onontkoombare conflicten, belangentegenstellingen en onderhandelingen. Netwerk leiderschap is regisserend en faciliterend van aard en is er op gericht het netwerk als geheel en elk netwerk lid in het bijzonder succesvol te laten zijn.
De netwerk leider(s)
Netwerk leiderschap vraagt om mensen met de juiste mentaliteit, competentie, houding en gedrag. Zij hebben kennis van en ervaring met de bedoeling van het netwerk, zij begrijpen aantoonbaar de werking van het netwerk en hoe de bedoeling hiermee te realiseren is. Zij accepteren daarmee de ondergeschikte rol die de netwerkleider heeft (level 5 & 6 Leadership). Het zijn mensen die er plezier in hebben het geheel (systeem) te overzien en ‘dingen’ te laten gebeuren (make it happen). Met veel kennis van en vertrouwen in de bijdrage die netwerk leden kunnen leveren is de netwerkleider maximaal op zoek naar ‘flow’ in de samenwerking tussen de netwerk leden. De netwerkleider is nieuwsgierig en gastvrij en tegelijk duidelijk, transparant en persistent. Netwerkleider luistert maar doet vooral en heeft kennis/affiniteit met wat er praktisch op de werkvloer gebeurt en wat mensen wel en niet doen (design thinking). En neemt altijd die prakrijk als uitgangspunt. Hij of zij ziet de noodzaak of kans, heeft een visie op wat nodig is en wat kan en neemt de verantwoordelijkheid voor verbinden en bewegen, kiezen en creëren. De netwerkleider is daarmee een maatschappelijk (verantwoord) ondernemer.
De netwerk leden
De leden van het netwerk zijn bepalend voor het totale functioneren van het netwerk. Zijn zij in staat om een deel van de eigen autonomie in te leveren en bij te dragen aan de gezamenlijke doelstelling van het netwerk. Ook hier geldt dat hiërarchie afwezig is of een andere vorm aan neemt. ‘Ik ben de grootste’ of ‘ik draag (=betaal) het meeste bij, dus ik heb het meer voor het zeggen’, is eigenlijk uit den boze wil een netwerk succesvol zijn.
De netwerkleden hebben wel de verantwoordelijkheid om bij te dragen aan het netwerk, onder begeleiding, met aanmoediging en ondersteuning van de netwerkleider. Genieten van gezamenlijk succes, dat is het belangrijkste wat de leden te doen staat.
Het proces van leiden
De netwerkleider is voor een belangrijk deel de regisseur. Het proces van leiden wordt dan ook gekenmerkt door vooral de juiste maat aan te geven, waarbij timing bepalend is voor het succes. Het gaat om toezien op een goede balans tussen halen en brengen van netwerkspelers en stimuleren/bewaken eigen verantwoordelijkheid netwerkspelers. Een netwerkleider besteedt voortdurend aandacht aan de legitimatie vraag: waarom doen/willen wij dit (samen). Herhaling is hierbij belangrijk omdat mensen dit gemakkelijk vergeten.
>> Lees ook het artikel over netwerk verbinden en regisseren
